اشتراکات و تشابهات عاشورا و انتظار

یک از مشترکات میان عاشورا و انتظار، شرایط اجتماعی متشابهی است که در زمان وقوع هر دو قیام وجود دارد. قیام امام حسین (علیه السلام) در زمانی صورت گرفت که جامعه اسلامی، به شدت به سمت فساد سوق داده می شد.

ارتباط امام مهدى با امام حسین علیهما السلام

بى تردید از ابتداى خلقت بشر تا سرانجام تاریخ بشریت دو طایفه حق وباطل با یکدیگر ارتباط تنگاتنگى دارند حق مداران گذشته همواره بستر سازان حق گرایان آینده اند وحق گرایان آینده تداوم بخشان راه حق پرستان گذشته. بر همین اساس است سرنوشت در افتادگان از مسیر صراط مستقیم.

بنابراین پیروان حقیقت همواره با یکدیگر در ارتباطند. در این میان ارتباط حجت هاى به حق الهى در تداوم بخشى به حفظ مسیر صحیح هدایت وسعادت بشر بسیار عمیق تر ومحکم تر است؛ چرا که هر نبى وولى الهى با در نظر گرفتن شرایط عصرى که در آن به سر مى برد، راه انبیا واولیاى الهى پیش از خود را تداوم مى بخشد. به عبارت دیگر، همه انبیا واولیاى الهى چراغ هاى نورانى هدایتند.

با این تفاوت که هر کدام متناسب با شرایط زمانى ومکانى خود به نور افشانى مى پردازند. در فرهنگ اسلامى، ائمه اطهار علیهما السلام به عنوان جانشینان پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله جملگى نور واحدند وهدف مشترکى را دنبال مى کنند. وجود هر یک از آنان، همانند یک مشعل روشن ویا علم سرافراز، مسیر صحیح وکامل هدایت را به بندگان خدا نشان مى دهد وآنان را از گرفتار شدن به ضلالت وگمراهى باز مى دارد.

با این همه، ارتباط وپیوستگى بعضى از آنان با هم یکدیگر از ویژگى وخصوصیت ممتازى برخوردار است که نگاهى اجمالى این مهم بدست مى آید. بى تردید ارتباط میان امام حسین (علیه السلام) با آخرین حجت الهى خود حضرت بقیه الله بسیار بارز ودر خور تعمق است؛ چرا که بررسى ابعاد مختلف پیوند این دو حجت الهى به خوبى چگونگى فراهم شدن بستر حاکمیت احکام وارزش هاى الهى در سراسر عالم مشخص مى کند.

امام مهدى (علیه السلام) از تبار امام حسین (علیه السلام)

در مجموعه روایاتى که از پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله وائمه اطهار علیهما السلام نقل شده، بارها تصریح شده است که منجى عالم بشریت حضرت مهدى (علیه السلام) از نسل امام حسین (علیه السلام) است. پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله در یکى از روزهاى آخر عمر مبارکشان در حالى که دستشان را به شانه امام حسین (علیه السلام) گذاشته بودند، خطاب به دختر بزرگوارشان حضرت زهرا علیها السلام فرمودند: مهدى این امت از نسل این فرزندم است. دنیا به پایان نخواهد رسید مگر مردى از اولاد امام حسین (علیه السلام) قیام کرده، جهان را پراز عدل وداد کند.(۱)

در جاى دیگر ضمن تعریف معرفى ائمه اطهار علیهما السلام مى فرمایند: امامان پس از من دوازده نفرند که نه نفر از آنان از تبار فرزندم حسین است ونهمین نفرشان قائم است. این دوازده تن اهل بیت وعترت من هستند گوشت آنها گوشت من وخون آنان از خون من است.(۲)

امیرالمؤمنین على بن ابیطالب (علیه السلام) به حضرت ابا عبدالله فرمودند: نهمین فرزند تو اى حسین قائم آل محمد صلى الله علیه وآله است. او دین خدا را آشکار ساخته وعدالت را در سرتاسر روى زمین حاکمیت خواهد بخشید.(۳)

در این باره امام حسین (علیه السلام) نیز مى فرمایند: نهمین فرزند من، قائم به حق است. خداوند به وسیله او زمین مرده را دوباره زنده خواهد ساخت ودین را حاکمیت خواهد بخشید. اوحق را على رغم میل مشرکان ودشمنان، احقاق خواهد کرد.(۴)

تحقق اهداف عاشورا با قیام مهدى (علیه السلام)

امام حسین (علیه السلام) با هدف زنده ساختن احکام قرآن وسنت پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله واز بین بردن بدعت هایى که در نتیجه کیمت بنى امیه در دین ایجاد شده بود، قیام کردند ودر طول مسیر مدینه تا کربلا، ضمن اشاره به انگیزه قیام شان مى فرمودند: من به منظور ایجاد اصلاح در امت جدم رسول خدا صلى الله علیه وآله قیام کرده ام.

مى خواهم امر به معرف ونهى از منکر کنم وبه همان سیره وشیوه مرسوم جدم پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله وپدرم على بن ابى طالب (علیه السلام) عمل کنم.(۵) ودر نامه اى که به بزرگان قبایل بصره مى نویسند، تصریح مى کنند: من شما را به کتاب خدا وسنت پیامبرش دعوت مى کنم در شرایطى که ما زندگى مى کنیم، به سنت رسول خدا صلى الله علیه وآله از بین رفته است وبه جاى آن بدعت واحکام وارزش هاى غیر اسلامى نشسته است. اگر شما دعوت مرا بپذیرید وبه یارى من برخیزید، شما را به راه راست ورستگارى هدایت خواهم کرد.(۶)

از مجموعه این گونه بیانات امام حسین (علیه السلام)، اهداف والاى نهضت عاشورا به خوبى روشن مى شود. احیاى قرآن، احیاى سنت نبوى وسیره علوى واز بین بردن کژى ها، وحام ساختن حق وتوان وحاکمیت بخشیدن به حق پرستان ونیز از بین بردن سلطه استبدادى حکومت ستمگران وتامین قسط وعدل در عرصه هاى اجتماعى واقتصادى و… از جمله اهداف آن حضرت است.

حضرت على بن ابى طالب (علیه السلام) در توصیف سیره حکومتى امام مهدى (علیه السلام) مى فرمایند:… هنگامى که دیگران هواى نفس را بر هدایت مقدم بدارند، او (مهدى موعود) امیال نفسانى را به هدایت بر مى گرداند. در شرایطى که دیگران قرآن را با راى خود تفسیر وتاویل خواهند کرد. او آراء وعقاید را به قرآن باز مى گرداند. همو به مردم نشان خواهد داد که چگونه مى توان به سیره نیکوى عدالت رفتار کرد. وتعالیم فراموش شده قرآن وسیره نبوى را زنده کرد.(۷)

امام باقر (علیه السلام) مى فرمایند: قائم آل محمد مردم را به سوى کتاب خدا، سنت پیامبر صلى الله علیه وآله وولایت على بن ابى طالب (علیه السلام) وبى زیارى از دشمنان آنان دعوت خواهد کرد.(۸)

امام صادق (علیه السلام) نیز در همین زمینه مى فرمایند: حضرت مهدى بدعت هاى ایجاد شده در دین را در سرتاسر جهان از بین خواهند برد ودر مقابل، تک تک سنت هاى نبوى را به اجرا در خواهد آورد.(۹)

در جاى دیگر، ضمن تصریح به این حقیقت که امام مهدى (علیه السلام) بر اساس سیره وروش رسول اکرم صلى الله علیه وآله عمل خواهد کرد، درباره اصلاحات انجام شده توسط آن حضرت چنین مى فرماید: قائم آل محمد (علیه السلام) به همان شیوه اى که پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله رفتار مى کردند، رفتار خواهد کرد. آنچه را که از نشانه وارزش ها وشیوه هاى جاهلیت باقى مانده اند، از میان برمى دارد وپس از ریشه کن ساختن بدعت ها، احکام اسلامى را حاکمیت خواهد بخشید.(۱۰)

باز در زمینه نوع قضاوت وداورى وبرخورد آن حضرت با ظلم وستم مى فرمایند: چون قائم ما قیام کنند، در بین مردم به عدالت داورى خواهند کرد ودر زمان او بساط ستم وبیداد از روى زمین جمع خواهد شد وراه ها امن شده…. وهر صاحب حقى به حق خود دست خواهد یافت واحکام وارزش هاى حیات بخش دینى در سرتاسر جامعه حاکمیت پیدا خواهد کرد. (۱۱)

نیتجه آن که، علاوه بر مشترک بودن اهداف نهضت عاشورا با قیام امام مهدى (علیه السلام) در زمان حکومت جهانى حضرت ولى عصر (علیه السلام) بذرها ونهال هاى غرس شده در جریان قیام کربلا به بار خواهد نشست وبه برکت آن، جهان پر از عدل وداد خواهد شد. وتمام اهداف انبیاى الهى از آدم تا خاتم تحقق خواهد یافت وبشر طعم واقعى صلح وامنیت وسعادت را خواهد چشید.

 مهدى (علیه السلام) منتقم خون امام حسین (علیه السلام)

یکى از القاب حضرت مهدى منتقم است. در توضیح علت برگزیده شده این لقب بر آن حضرت، مطالب زیادى در سخنان اهل بیت وارد شده است. از جمله گفته شده است که از امام محمد باقر (علیه السلام) سؤال کردند به چه مناسبت فقط به آخرین حجت الهى قائم گفته مى شود؟

امام باقر (علیه السلام) در پاسخ فرمودند: چون در آن ساعتى که دشمنان، جدم امام حسین (علیه السلام) را به قتل رساندند فرشتگان با ناراحتى، در حالى که ناله سرداده بودند عرض کردند: پروردگارا! آیا از کسانى که برگزیده وفرزند برگزیده تو را ناجوان مردانه شهید کردند، در مى گذری؟

خداوند در پاسخ آنان، به ایشان وحى فرستاد که اى فرشتگان من، سوگند به عزت وجلالم از آنان انتقام خواهم گرفت. هر چند پس از مدت زمانى زیاد. آن گاه خداوند متعال نور وشبح فرزندان امام حسین (علیه السلام) به آنان نشان داد وپس از اشاره به یکى از آنان که در حال قیام بود، فرمود: با این قائم از دشمنان حسین (علیه السلام) انتقام خواهم گرفت.(۱۲)

در تفسیر آیه (ومن قتل مظلوما فقد جعلنا لولیه سلطانا)… هر کس مظلومانه کشته شود ما براى ولى او تسلطى بر ظالم قرار مى دهیم…. از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است که مراد از مظلوم در این آیه، حضرت امام حسین (علیه السلام) است که مظلوم کشته شد ومنظور از (جعلنا لولیه سلطانا) امام مهدى است.

امام باقر (علیه السلام) تصریح مى کنند که ما اولیاى دم امام حسین (علیه السلام) هستیم وهنگامى که قائم ما قیام کنند، پى گیر خون امام حسین (علیه السلام) خواهد کرد.

در دعاى ندبه نیز به این حقیقت با این تعبیر تصریح شده است: (این الطالب بدم المقتول بکربلا) کجاست آن عزیزى که پس از ظهورش، خون شهید مظلوم کربلا را از دشمنان باز پس بگیرد…(۱۳)

همچنین روایت شده است که وقتى حضرت مهدى (علیه السلام) پس از ظهور، در ما بین رکن ومقام براى مردم خطبه خواهد خواند، در مهم ترین از این خطبه به صورت مکرر با نهایت اندوه وتاثر شهادت مظلومه امام حسین (علیه السلام) را مورد اشاره قرار خواهد داد.

از جمله خواهد فرمود: اى مردم جهان، منم امام قائم. منم شمشیر انتقام الهى که همه ستمگران را به سزاى اعمال شان خواهم رساند وحق مظلومان را از آنان باز پس خواهم گرفت. اى اهل عالم! جدم حسین بن على (علیه السلام) را تشنه به شهادت رساندند وبدن مبارک او را به صورت عریان در روى خاک رها کردند.

دشمنان از روى کینه توزى جدم حسین (علیه السلام) را ناجوانمردانه کشتند.(۱۴)… در حقیقت، این گونه عبارات نوید انتقام خون بنا حق ریخته امام حسین (علیه السلام) را به جهانیان خبر مى دهد…

همچنین روایات فراوانى رسیده که شعار یاران امام مهدى پس از ظهور، جمله بسیار الهام بخشى است وآن جمله عبارت است از: اى باز خواست کنندگان خون حسین. (علیه السلام) ومنظور از آن، اشاره به این معناست که هنگام انتقام خون پاک امام حسین (علیه السلام) فرا رسیده است.(۱۵) کسانى که مى خواهند از دشمنان آن حضرت انتقام خون بنا حق ریخته حجت الهى را بگیرند، باید مهیا شوند.

 مهدى (علیه السلام) همیشه به یاد حسین (علیه السلام)

از آنجا که امام حسین (علیه السلام) با تمام وجود همه توانمندى ها وسرمایه هاى خود را ایثار کرد تا اسلام را از خطر اساسى برهاند، آخرین حجت الهى نیز تصریح دارند که همواره به یاد ایثارگرى وفدارکارى هاى آن حضرت هستند وشب وروز با یاد آورى مصیبت هایى که بر ایشان روا داشته شده، خون گریه مى کنند.

در بخشى از زیارت ناحیه مقدسه در این باره مى خوانیم:… اگر روزگار وقت زندگى مرا از تو (اى حسین) به تاخیر انداخت ویارى ونصرت تو در کربلا در روز عاشورا نصیب من نشد، اینک من هر آینه صبح وشام به یاد مصیبت هاى تو ندبه مى کنم وبه جاى اشک بر تو خون گریه مى کنم!… بى تردید این گونه تعابیر، نهایت محبت ودل بستگى حضرت مهدى (علیه السلام) را به سید الشهدا (علیه السلام) نشان مى دهد وضرورت زنده نگه داشتن خاطره ابا عبدالله (علیه السلام) از طریق عزادارى به آن حضرت است وعمق فاجعه کربلا وجنایت بنى امیه به اسلام وانسانیت را افشا مى کند.

حتى به یاد امام حسین (علیه السلام) بودن در عملکرد سایر ائمه اطهار (علیه السلام) ونیز به چشم مى خورد؛ یعنى آنان نیز در مواقع متعدد، اشاره به فدارکارى ها ومظلومیت هاى امام حسین (علیه السلام) دارند. که به عنوان مثال، در دعاى ندبه امام صادق (علیه السلام) یاد سید الشهدا (علیه السلام) به همراه امام مهدى گرامى داشته شده است.

در حقیقت، شکایت شهادت جانگداز حضرت امام حسین (علیه السلام) به ساحت مقدس حضرت بقیه الله (علیه السلام) شده است ودر خواست مى شود که به عنایت خداوند متعال هر چه زودتر زمینه ظهور فراهم شود تا هر چه زودتر مهدى موعود ظهور نموده، انتقام خون آن حضرت را از دشمنان بگیرند… همواره به پیروان اهل بیت توصیه مى شود که در شب میلاد امام عصر (علیه السلام) از زیارت امام حسین (علیه السلام) غافل نشوند.

البته، این موضوع به همین صورت در مورد امام حسین (علیه السلام) نیز مطرح است؛ یعنى حضرت ابا عبدالله حسین (علیه السلام) نیز همواره به یاد مهدى موعود بوده وهستند. از این رو در دعاى روز ولادت امام حسین (علیه السلام) از امام مهدى (علیه السلام) یاد مى شود.

در روز عاشورا ودر زیارت عاشورا نام ویاد مهدى تسلى بخش قلب سوزان شیفتگان اهل بیت است. ومجموعه این ارتباطات، پیوند عاشورا وامام حسین (علیه السلام) را با قیام جهانى امام مهدى هر چه بیش تر روشن مى سازند.

علاوه بر آنچه گذشت بر اساس روایات بسیارى که از حضرات معصومین علیهما السلام نقل شده است در بسیارى از مسایل جزیى نیز امام مهدى (علیه السلام) با امام حسین (علیه السلام) پیوستگى ها وارتباطات قابل توجهى دارند که از آن جمله است:

۱. روز ظهور امام مهدى مقارن با روز عاشورا است. از امام باقر (علیه السلام) روایت شده است که قائم آل محمد در روز شنبه که مصادف با روز عاشورا یعنى همان روزى که حضرت ابا عبدالله به شهادت رسیدند خواهد بود.(۱۶)

۲. همان گونه که امام حسین (علیه السلام) نهضت خود را از مکه آغاز کردند، یعنى پس از خارج شدن از مدینه به مکه آمدند واز کنار بیت الله الحرام قیام خود را به مردم خبر دادند وبه سمت کوفه حرکت کردند، از مجموعه روایات به خوبى روشن است که حضرت مهدى نیز از کنار بیت الله الحرام جهانیان را به بیعت با خود فراخواهد خواند وآن گاه حرکت هاى اصلاحى خود را آغاز خواهند کرد. در نهایت، مقر حکومتى خویش را در کوفه قرار خواهد داد.

۳. حتى طنین صداى امام مهدى (علیه السلام)، همان طنین صداى امام حسین (علیه السلام) است. اگر پیام مهدى همان پیام حسین (علیه السلام) که فریاد مى زند:اى مردم! مگر نمى بینید به حق عمل نمى شود، از باطل کسى خوددارى نمى کند… امر به معروف ونهى از منکر کنار گذاشته شده است واحکام الهى وسنن پیامبر صلى الله علیه وآله اشکار هتک مى شود و… این پیام وهشدار در لحظه ظهور با همان صدا به مردم جهان اعلام خواهد شد که امام حسین (علیه السلام) در روز عاشورا با همان لحن وآهنگ مردم را به تبعیت از حق واعراض از بدى ها فراخواندند:

(ان صوت القائم یشبه بصوت الحسین (علیه السلام)) صداى گیرا ودل نواز حضرت مهدى شبیه طنین خوش صداى آشناى اباعبدالله است.

۴. برخى از یاران حسین (علیه السلام) پس از رجعت در رکاب امام مهدى (علیه السلام) به یارى آن حضرت خواهند پرداخت وحتى برخى از فرشتگانى که جزو اصحاب امام حسین (علیه السلام) بودند، در خدمت قائم آل محمد… خواهند بود.

پى نوشت ها:
(۱) بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۹۱.
(۲) کشف الغمه، ج ۳، ص ۲۹۴.
(۳) منتخب الاثر، ص ۴۶۷.
(۴) اعلام الورى، ص ۳۸۴.
(۵) بحار الانوار، ج ۴۵، ص ۶.
(۶) حیاه الامام الحسین (ع)، ج ۲، ص ۲۶۴.
(۷) بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۳۰.
(۸) الزام الناصب، ص ۱۷۷.
(۹) ینابیع الموده، ج ۳، ص ۶۲.
(۱۰) بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۵۲.
(۱۱) همان، ص ۳۳۸.
(۱۲) دلائل الامامه، ص ۲۳۹.
(۱۳) دعاى ندبه.
(۱۴) الزام الناصب، ج ۲، ص ۲۸۲.
(۱۵) النجم الثاقب، ص ۴۶۹.
(۱۶) بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۸۵.